Voltaire trok zeer terecht van leer tegen het fatalisme, of de bizarre godsdienstige blinde luiheid, van Leibniz en consorten die meenden dat, omdat god goed was, onze wereld de best mogelijke moest zijn. [1] Kortom, ‘alles gebeurt om een reden’ en ‘dus is alles goed’. Inclusief lijfeigenschap, rampen, armoede, ziekten, vervolging, onderdrukking, martelpraktijken, tirannen, uitbuiting, en wat dies meer zij. Sloterdijk [2] noemt dat trouwens ergens, geestig als hij soms is: ‘passivisme’; de neiging om (maar) passief te blijven. Waarbij vergeten wordt dat niets doen vaak ook iets doen is, ofwel: geen beslissing nemen, is ook een beslissing nemen (of nog beter: erdoor beet-genomen worden). Passivisme is zoiets als maar geen standpunt innemen, een soort alles gedogen… Komt het niet als zwak over, een soort slappe ‘tolerantie’, of de termen ‘tolerantie’ en ‘open samenleving’ of ‘open houding’ als eufemismen voor karakterloos en laf op individueel of maatschappelijk-politiek niveau?

Anyway. Van de week kreeg ik een mail van een satsangbezoeker. Hij schreef: 
‘Hallo Hans,
Bedankt voor de satsang van gisteren. De middag heeft me weer wat extra inzicht gebracht. Toen het onderwerp over milieu ter sprake kwam, merkte ik dat er iets in mij flink in de weerstand schoot. Ik heb me in het verleden lange tijd erg druk gemaakt over hoe we als mens met de aarde omgaan, maar heb dit blijkbaar kunnen wegstoppen door non-dualiteit als “trucje” te gebruiken en te zeggen dat ook de manier waarop we met de aarde omgaan nou eenmaal een manifestatie is van het bewustzijn dat geen fouten kent.’ 

Dit is dus een non-dualistische variant van dezelfde onzin, die de schrijver van de mail dus doorkreeg – good for him! Een vorm van struisvogelpolitiek die zeer selectief wordt toegepast overigens. Als degene die zo ‘denkt’ namelijk ziek wordt, of zijn kat of partner wordt ziek, dan gaan ze naar de dokter. Als het dak lekt, repareren ze het, als de benzine op is, vullen ze de tank, right? Dan zeggen ze dus niet, alles is bewustzijn, dus alles is goed (niks aan doen dus, niet mee bezighouden). Ze poetsen ook hun tandjes, en gaan op te veel vakanties. Anyway, trap niet in deze valkuil. Veel non-dualistjes en andere gelovers ontkennen allerlei zaken die voor hen niet goed uitkomen, met dit soort mind-fucks. 

‘Er is alleen bewustzijn’ is geen argument of smoes voor of tegen iets. Beter is het om te luisteren en voelen wanneer het als rationalisatie, sales pitch of smoes wordt gebruikt. Dat is verwerpelijk, net als van die bijbel-lui die dat boekje te pas en te onpas citeren om hun toch al rare ideeën te onderstrepen of het gedrag van anderen te veroordelen.

De feiten zijn simpel: zorg ik slecht voor mijn huis en tuin (bijvoorbeeld), dan wordt het een zooitje, krijg je ziekten, stof, troep en dode planten, neemt de biodiversiteit af, sterft de boel af en vervalt het huis. Zorg je er wel voor, bijvoorbeeld omdat je hebt gezien dat jij niet los van je omgeving staat, of omdat je ervan houdt, dan zul je zien dat alles opbloeit, gezond wordt of blijft, en er orde in de chaos ontstaat die leven-bevorderlijk is. Niet alle menselijke activiteit is desastreus, zoals ook Thomas betoogt. Sterker nog, verandering is norm en sommige soorten profiteren van onze bezigheden, inclusief opwarming. Sterker nog, verandering is norm in de evolutie der soorten en de bewegingen van het klimaat, en sommige soorten profiteren van onze bezigheden, inclusief opwarming. [3]/[4]

Kwestie van inzicht of liefde/aandacht dus. In mijn optiek dragen volwassenheid en ontwaken (als ze er echt zijn!) eerder bij aan ‘heldere en accurate zorgzaamheid’ dan dat het die doet afnemen. In elk geval leven we niet in de best mogelijke wereld – alles kan altijd anders en intelligenter – en advaita is niet als excuus in te zetten voor (al dan niet moedwillige) onwetendheid of wangedrag. Dat wil zeggen, je kunt het wel proberen, maar een echt heldere geest ziet de leugen (van spirituele, egocentrische onverschilligheid) meteen.

Het tegenovergestelde: de obsessieve, eendimensionale wereldverbeteraar is ook een beetje een vreemde vogel. Vaak zit hier een schroefje los, en wordt ‘het doel’ mede nagestreefd om interne issues niet te hoeven adresseren (en wellicht om Bewustzijn/ontwaken te ontlopen). Ook dat is geen goed plan, geen echt gebalanceerd gebeuren.

Ik zie dus het liefst Heldere activisten, initiatiefnemers en creatieve lieden, op elk terrein, dus ook waar het onze dierbare planeet aangaat. Maar ja, wat ik het liefst zie…

[1] Voltaire – Filosofische vertellingen (Candide of Het optimisme) – Van Gennep – 2003 p. 153-237
[2] Peter Sloterdijk – Sferen (deel 1: Bellen) – Boom – 2003  p. ?
[3] Chris D. Thomas – Erfgenamen van de aarde – Een optimistische kijk op de natuur in het tijdperk van de mens  – Nieuw Amsterdam 2018
[4] Adrian Desmond/James Moore – Darwin, de biografie –  Nieuw Amsterdam 2009
+ Charles Darwin – Over het ontstaan der soorten (On the origin of species) – Nieuwezijds 2007

Voor meer over dit soort en andere zaken zie mijn nieuwe boek, dat op 6 september 2019 is verschenen: Aan de leiband, of je eigen pad? – filosofische fragmenten over werkelijke individualiteit, Friedrich Nietzsche en andere zaken.

Voor meer over onze bestaansvoorwaarde pur sang: de Aarde, zie onder meer:
Bruno Latour – Oog in oog met Gaia – acht lezingen over het nieuwe Klimaat Regime – Octavo Publicaties
Peter Sloterdijk – Wat gebeurde er in de 20e eeuw? – Boom
Ton Lemaire  – De val van Prometheus – over de keerzijden van de vooruitgang – Ambo
Hans Achterhuis – De utopie van de ‘vrije’ markt – Lemniscaat
Naomi Klein – No time / verander nu, voor het klimaat alles verandert – De Geus
Chris D. Thomas – Erfgenamen van de aarde – Een optimistische kijk op de natuur in het tijdperk van de mens  – Nieuw Amsterdam 
David Haskell – Het geheime leven van bomen – twaalf bomen, twaalf verhalen – Meulenhoff